ARHEOLOŠKI lokalitet Caričin grad, u podnožju Radan planine, u okolini Lebana, bio je punih 13 vekova izgubljeni grad sve do prvih putopisnih zapisa nakon što su ovi krajevi oslobođeni od Turaka, dok su prve sonde, koje su označile početak kontinuiranih istraživanja, nastale 1912. godine.
foto: I.Mitić
Dvadesetak godina kasnije mladi arheolog Vladimir Petković je izašao sa tezom da se radi o gradu koji je podigao rimski car Justinijan Prvi. Iako epigrafske potvrde o tome još uvek nema, ta teza je, zahvaljujući velikom broju nalaza i podataka, odavno prihvaćena među domaćim i stranim istraživačima.
Od Vladimira Petkovića do Vujadina Ivaniševića, koji je istraživanju Caričinog grada posvetio čak 45 godina, arheolozi su pronašli na desetine objekata i hiljade predmeta.
Mnogi od njih idu u prilog tome da je reč o gradu koji je Justinijan podigao u blizini mesta svog rođenja.
U godini kada počinje procedura da ovaj lokalitet iz šestog veka Unesko proglasi svetskom kulturnom baštinom, iz štampe je izašla dvojezična publikacija zahvaljujući kojoj će šira domaća i svetska javnost prvi put imati priliku da se na sveobuhvatni način upozna sa lepotom i bogatstvom Caričinog grada.
– Knjigu sam namenio običnim ljudima. Trudio sam se da koristim terminologiju koja će biti razumljiva široj čitalačkoj publici. U 11 poglavlja, prateći hronologiju istraživanja, na skoro 400 strana, predstavio sam grad koji apsolutno zaslužuje da bude neizostavni deo naše turističke ponude – ističe istoričar Veroljub Trajković, penzionisani muzejski savetnik i nekadašnji direktor Narodnog muzeja u Leskovcu.
Prošlogodišnji dobitnik nagrade Muzejskog društva Srbije za životno delo naglašava da se u domaćim publikacijama o konzervatorsko-restauratorskim radovima “skoro da i nije pisalo”, pa se ova oblast prvi put pojavljuje u nekom od domaćih izdanja.
– Ideja o pisanju jedne opsežne publikacije o Caričinom gradu rodila se još 2006. godine kada smo oko osam hektara lokaliteta, zahvaljujući jednom od projekata, očistili od šiblja i rastinja. To je bila prilika i da se, uz pomoć modernih tehnologija, sagleda njegova veličina i da se lokalitet učini dostupnijim posetiocima – naglašava Trajković.
– Georadarska snimanja su pomogla istraživačima da se ciljano bave iskopavanjima, što je doprinelo tome da se dođe do brojnih novih saznanja i preciznijih podataka o lokalitetu, dok je 3D prikaz otkrio svu lepotu nekadašnjeg grada.
foto: I. Mitić
Justinijana Prima odavno je poznata po prelepim mozaicima. Značajne površine su očuvane do danas, ali još nema uslova da se učine dostupnim posetiocima. Nešto više od 300 pronađenih predmeta nalaze se u stalnoj postavci leskovačkog muzeja, kao izbor od više hiljada nalaza, dok su oni najznačajniji u Narodnom muzeju u Beogradu.
Autor publikacije nam skreće pažnju i na kamenu plastiku, na Justinijanov monogram na jednom od kapitela, na fragmente statue ovog rimskog cara, na njegov novac, a posebno na akvadukt, dug 22 kilometra, kojim se Caričin grad snabdevao vodom.
Justinijana Prima je živela samo 80 godina. Porušena je i spaljena pod naletom avarskih i slovenskih plemena. Mesto je na kojem više nikada ništa nije građeno, što istraživačima nedvosmisleno ukazuje na to da svaki nalaz potiče iz ranovizantijskog perioda.
Grad je predstavljao važan crkveni, administrativni i vojni centar – sedište novoosnovane arhiepiskopije. Kažu da je bio prava metropola u malom, odnosno da je imao sve što i neki veliki grad tog doba samo u manjim dimenzijama. Caričin grad se na preliminarnoj listi Uneska nalazi od 2010. godine.
Novi život lokaliteta
VLADA Srbije u blizini Caričinog grada podiže centar za posetioce. Investira se 194 miliona dinara, uključujući i najmoderniju opremu za prezentaciju ovog lokaliteta. Ogradom dužine oko 2,5 kilometara omeđeno je i nalazište ukupne površine veće od 20 hektara.
Francusko – srpska saradnja
NA istraživanju Caričinog grada skoro pola veka traje saradnja naših i francuskih arheologa. Ona je bila podsticaj domaćim istraživačima, a iz Francuske stiže i kontinuirana finansijska podrška pre svega u publikovanju rezultata.
