Vekovima su ga zvali „izgubljeni grad“ i dugo tragali za njim, a sada ga spremaju za upis na listu svetske kulturne baštine. Arheolozi ga istražuju duže od 110 godina, ali ovaj ranovizantijski lokalitet iz VI veka u podnožju Radan planine, koji je car Justinijan Prvi podigao u blizini mesta svog rođenja, je i dalje velika tajna.
foto: I.Mitić
Narodni muzej u Leskovcu donosi nam zanimljivu priču o Caričinom gradu u publikaciji koja je svojevrsni poziv široj javnosti da se uveri u lepotu jednog od najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Srbiji – čuvene Justinijane Prime. Dvoje arheologa leskovačkog muzeja, Julijana Pešić, muzejski savetnik i Vladimir Stojanović, viši kustos, na zanimljiv način nam ukazuju na sva dosadašnja saznanja o ovoj rimskoj metropoli u malom.
foto: I.Mitić
Njen prvi opis dao je 1880. znameniti Mita Rakić, otac našeg velikog pesnika Milana, u listu “Otadžbina”, dok je posle oslobođenja od Turaka obilazio ove predele, navodima o ostacima grada sa starinskim opekama na uzvišenju koji meštani zovu Caričin grad, dok je Vladimir Petković, polazeći od toga, 1912. godine započeo iskopavanja na najvišoj tački i otkrio prve kapitele i ostatke infrastrukture na mestu današnjeg akropolja. On je već tada smelo izneo tvrdnju da je reč o Justinijani Primi što brojni nalazi iz kasnijih istraživačkih kampanja samo još više potvrđuju.
– Otkrivanje objekata, bedema, mnogo crkava i pronađenih predmeta sve je više vodilo ka tome da je to Justinijanov grad. Svi predmeti potiču iz VI veka, kao i novac koji je jedan od najdragocenijih nalaza. On vrlo precizno datuje arheološke slojeve i objekte, pa i ceo grad i to je samo jedna od zanimljivih priča koje donosimo pred čitalačku publiku – ističe Julijana Pešić.
U publikaciji je prikazan istorijat istraživanja i konzervatorskih radova, koji čini prvu od tri celine ove knjige. Druga je posvećena prezentaciji grada i njegovih objekata i tome kada su izgrađeni, kako izgledaju i čemu su namenjeni, što je ilustrovano fotografijama sa iskopavanja i skicama grada kako bi i laik mogao da stekne sliku o njegovom izgledu, dok nam treća celina prezentuje bogatu zbirku pronađenih predmeta.
foto: I.Mitić
– U zbirci sa Caričinog grada trenutno se nalazi 1386 predmeta koji su proglašeni za kulturno dobro, a pored toga postoji i studijska zbirka. Ona broji više od 2.000 predmeta koji nemaju taj status. Eksponati sa Caričinog grada čine značajan deo i naše stalne postavke gde je izloženo više od 380 najznačajnijih predmeta koji su pronađeni na ovom lokalitetu – priča Vladimir Stojanović – U knjizi smo predstavili njih stotinak, počev od kamene plastike, delova arhitekture, mozaika, predmeta za svakodnevnu upotrebu i novca. Na Caričinom gradu je otkriveno devet ostava novca, prva 1950., a poslednja pre deset godina i ona sadrži 27 zlatnih novčića koji se, zbog njihovog značaja i vrednosti, čuvaju u sefovima naše ustanove.
Istraživanja pokazuju da su tokom izgradnje Caričinog grada primenjena sva iskustva tadašnjeg graditeljstva i bez obzira na to što još uvek nije pronađena tabla koja bi bila nesumnjiv dokaz da se radi o Justinijani Primi svaki novi nalaz sve više potvrđuje ovu tezu koja je prihvaćena i od najvećih svetskih stručnjaka.
– Caričin grad se istražuje veoma dugo i ima mnogo stručne literature, pre svega na francuskom, engleskom, pa i srpskom jeziku, ali naša želja je bila da se sva znanja objedine i približe običnom posetiocu. U tome nas je podržalo nadležno ministarstvo, a prihod od prodaje knjige će se koristiti za troškove održavanja lokaliteta gde se iskopavanja vrše svake godine – ističe Julijana Pešić.
U taj deo posla uključen je Vladimir Stojanović, a istraživanja decenijama vode stručnjaci Arheološkog instuta iz Beograda i njihove kolege iz Francuske. Trenutno se radi na iskopavanju još jedne, od devet bazilika na ograđenom delu lokaliteta čija je površina deset hektara. Pred njima, ali i pred novim generacijama arheologa je još mnogo posla, jer ni Prokopije iz Cezarije, najznačaniji vizantijski istoričar svog vremena, u svom zapisu iz vremena izgradnje novog Justijanovog grada, nije mogao da pobroji sve što je ovaj veliki car sagradio na mestu gde se rodio.
foto: I.Mitić
KONZERVACIJA U KRSTIONICI
U krstionici je završena konzervacija mozaika, kao i termi van bedema grada, dok se radi na očuvanju kuće sa arkadama u Gornjem gradu. U planu Zavoda za zaštitu spomenika kulture je i konzervacija mozaika u bazilici sa transeptom u Donjem gradu. Reč je o najreprezentativnijim i najlepšim mozaicima koji su danas, nažalost, radi njihove zaštite prekriveni peskom.
ZNAČAJNA POMOĆ DRŽAVE
Naši sagovornici ukazuju na to da je država poslednjih godina uložila značajna sredstva u prezentaciju Caričinog grada i izgradnju Vizitorskog centra. To je deo ulaganja u nastojanja da se Caričin grad nađe na UNESKO-ovoj listi svetske kulturne baštine. Na tome već radi tim velikog broja stručnjaka iz svih relevatnih državnih institucija, dok je leskovački muzej na ovom lokalitetu nedavno uveo stalnu vodičku službu.