U SAMOM centru Vranja, ušuškan među stambenim zgradama i kućama u naselju Češalj, nalazi se Svepravoslavni centar Sveti Justin ćelijski i vranjski.
Foto: J.S.
Sve češće putnici namernici iz celog sveta otvaraju kapiju dvorišta, gde je iz temelja podignuta nekada srušena kuća Blagoja Popovića, čije je duhovno ime Justin. Zanimljivo je da je među posetiocima najmanje Vranjanaca.
Ovaj objekat čuva i petnaestak ličnih predmeta svetitelja za koga se kaže da je toliko bio ljut na svoje Vranjance da kada je otišao zarekao se da njegova noga više neće kročiti u Vranje, a priča se i kada je obilazio manastire u okolini da je glavu okretao kada pored Vranja prođe.
– Ti lični predmeti stigli su iz manastira Ćelije i nemaju neku veliku materijalnu vrednost, ali je duhovna i istorijska vrednost neprocenjiva. Među predmetima su jedna odežda, diptih, tri olovke, ćilim, peškir… – nabraja kustos Marija Stanković.
Ona kaže da joj je veliko zadovoljstvo što su najčešći posetioci iz Vranja najmlađi.
– Drago nam je što imamo odličnu saradnju sa školama, pa slobodno mogu reći da osim posetilaca koji dolaze iz drugih gradova ili država, najčešće nas posećuju deca školskog uzrasta koja su jako zainteresovana, pa polako najmlađe generacije uče o tome ko je bio Sveti Justin – kaže Marija Stanković.
Foto: J.S.
Novokanonizovani srpski svetitelj Justin Popović rođen je u Vranju 1894. godine na veliki hrišćanski praznik Blagovesti, upokojio se 7. aprila 1979. u manastiru Ćelije kod Valjeva. Bio je arhimandrit manastira Ćelije, doktor teologije, profesor Beogradskog univerziteta i duhovnik.
– Poreklom iz svešteničke porodice, Blagoje je teško podneo nesrećnu smrt brata koji je poginuo kao student, kada je ispao iz voza vraćajući se kući, te od tada želi da bude bliže Bogu i samim tim bliže stradalom bratu, tako i počinje njegov svetovni put – priča Stanković.
Tokom Prvog svetskog rata Blagoje biva mobilisan u “đačku četu” pri vojnoj bolnici u Nišu, a kasnije se zajedno sa vojskom i sveštenstvom povlači preko Albanije. Stigavši u Skadar, Blagoje moli patrijarha Dimitrija za monaški postrig, i tada bogoslov Blagoje postaje monah Justin. Preko Barija stiže u Pariz, iz Pariza u London. U Engleskoj studira teologiju na Oksfordu i sam se izdržava. Zanimljivo je da svoju kritiku zapadnog sveta izlaže u doktorskoj tezi “Religija i filosofija Dostojevskog”, koja nije prihvaćena. Bez diplome se vraća u Srbiju 1919. godine. Živeo je u Češkoj, zatim predavao u Karlovačkoj bogosloviji, bio je profesor i u Bitoljskoj bogosloviji.
Od 1934. je profesor Bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Zajedno sa Branislavom Petronijevićem osnovao je Srpsko filozofsko društvo. Po izbijanju Drugog svetskog rata, otac Justin boravi po mnogim manastirima. Najviše vremena je provodio u ovčarsko-kablarskim manastirima, u kojima je i uhapšen posle rata od strane komunističkih vlasti. Posle pritvora, premestio se u manastir Ćelije kod Valjeva.
Foto: J.S.
U Ćelije je došao 28. maja 1948. godine, prognan sa Bogoslovskog fakulteta. Preko tri decenije je proveo u Ćelijama, učinivši ih jednim od najpoznatijih srpskih manastira. Ćelije tada postaju mesto hodočašća za mnoge koji su želeli da ga vide i dobiju duhovne savete. Među najznačajnije njegove učenike ubrajaju se: mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović, episkop zahumsko-hercegovački i primorski Atanasije Jevtić, episkop raško-prizrenski Artemije Radosavljević i episkop bački Irinej Bulović. Na Bogoslovskom fakultetu predavao je dogmatiku i patrijarhu Pavlu.
Posle Drugog svetskog rata i uspostavljanja komunističke vlasti, Srpska pravoslavna crkva, sveštenstvo, monaštvo i verujući narod bili su izloženi progonu i zatiranju svega što je podsećalo na pripadnost Crkvi. Naročito su tome bili izloženi najistaknutiji pojedinci, među kojima je bio i otac Justin Popović.
Foto: J.S.
Pored drugih brojnih nepravdi koje su mu naneli predstavnici komunističke vlasti, u periodu između 1964. i 1966. srušili su i njegovu rodnu kuću u Vranju, uprkos njegovom protivljenju. Povređen što Vranjanci nisu stali na njegovu stranu, što su dozvolili da mu se rodna kuća do temelja sruši, Justin Popović je odlučio da ne dolazi u svoj rodni grad.
– Tek 1993. godine Eparhija vranjska podnosi molbu opštinskim vlastima u Vranju da se plac na kome se nalazila rodna kuća ave Justina dodeli Pravoslavnoj eparhiji vranjskoj i već naredne 1994. godine, položen je kamen temeljac, u prisustvu više episkopa, sveštenstva i blagočestivog naroda. Nakon dužeg prekida u gradnji, uslovljenog teškim društvenim i ekonomskim prilikama, kuća je konačno završena i osvećena 14. juna 2004. godine – kaže kustos Svepravoslavnog centra Marija Stojanović.
U njoj se danas nalazi spomen-soba sa bibliotekom i delovima nameštaja mitropolita skopskog Josifa, kao i petnaestak ličnih predmeti Justina. Prizemlje kuće uređeno je kao galerijski prostor, sa stalnom postavkom fotografija iz života Svetog Justina.
Foto: J.S.
Hram manjih dimenzija, zamišljen kao spomen-kapela, izgrađen je 2010. godine i osveštan od patrijarha srpskog Irineja. Iste godine, na redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, ava Justin Popović unet je u Kalendar svetih, a za dan praznovanja određen je 14. jun, spomen Svetog Justina Filosofa.
Foto: J.S.
– Najveća svetinja koja se u njemu čuva jeste deo svetih moštiju Prepodobnog ave Justina, dobijenih 2019. godine iz manastira Ćelije – kaže Marija Stanković.
Tako su se na neobičan način “pomirili” Vranje i jedan od njegovih najznamenitijih i najučenijih Vranjanaca.
Foto: J.S.
Komšija Bore Stankovića
ZANIMLjIVO je da su u Vranju “komšije” bili Justin Popović i Bora Stanković. Danas i jedna i druga kuća imaju izlaze na dve ulice, jednu koja nosi ime po baki Bore Stankovića “Baba Zlatina” i drugu koja se zove Ulica Justina Popovića.
